Paul Teule (HTF): ‘Wij plaatsen de filosoof midden in het werkveld’

De Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF) leert studenten om filosofie in de praktijk te brengen, vertelt onderwijsdirecteur Paul Teule.

Interview in Filosofie Magazine met Paul Teule, directeur Onderwijs aan de HTF Hogeschool voor Toegepaste Filosofie.

Door Gwendolyn Bolderink op 03 oktober 2024

De toeslagenaffaire, fraude in de wetenschap, de witwaszaak bij supermarktketen Jumbo – integriteit is een hot topic bij overheden, bedrijven en maatschappelijke instanties. Maar wat bedoelen we eigenlijk met integriteit? En hoe kan dat begrip worden toegepast in een organisatie? Om dat soort vragen te beantwoorden leidt de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF) studenten op tot toegepast filosoof.

De toegepast filosoof zit niet in een leunstoel na te denken over metafysica, vertelt directeur Onderwijs Paul Teule (1981), maar probeert niet-filosofen aan te zetten tot filosofisch denken. Een toegepast filosoof begeleidt mensen in filosofische gesprekken, helpt organisaties te onderzoeken welke waarden belangrijk zijn voor het bedrijf en zet deze principes om in concrete besluiten en plannen.

Begripsanalyse is daarbij een van de belangrijkste instrumenten, stelt Teule. ‘Soms gaan we vrij achteloos voorbij aan belangrijke begrippen in maatschappelijke kwesties. Als je je dan gaat verdiepen in wat we met zo’n woord bedoelen, blijkt dat best lastig uit te leggen. Neem het begrip “dierwaardigheid”. Dat is voor een organisatie als het ministerie van Landbouw een belangrijke term, maar wat betekent het eigenlijk? Wij vinden het belangrijk dat organisaties bij dergelijke vragen stilstaan, en we willen in de haastige werkelijkheid van targets en deadlines ruimte creëren om dat samen te onderzoeken.’

Filosofie doen

De HTF begon tien jaar geleden vanuit het idee dat het vreemd was dat filosofie alleen als theoretische discipline aan de universiteit gevolgd kon worden, en niet als praktijkgericht pad op het hbo. ‘De HTF is opgericht om filosofie tot in de haarvaten van de samenleving te laten doordringen,’ zegt Teule. Het doel van de hogeschool is niet alleen om filosofie toegankelijker te maken, maar ook om de filosoof midden in het werkveld te plaatsen: om filosofie te dóén. ‘Je kunt het verschil tussen de HTF en universitaire opleidingen filosofie vergelijken met de muziek: de universiteit levert muziekwetenschappers, wij leveren pianisten.’

Om de pianisten onder de filosofen te worden, kunnen studenten een bachelor- en masteropleiding Toegepaste Filosofie en een tweedegraads lerarenopleiding volgen. Naast theoretische filosofievakken krijgen ze ook praktische vakken, waarin ze onder andere leren hoe ze socratische gesprekken moeten begeleiden, hoe een ethische code voor een bepaalde beroepsgroep wordt opgesteld, en hoe ze interviews moeten afnemen met mensen in een organisatie.

Praktische wijsheid

De studenten studeren niet af op een scriptie, maar op een beroepsproduct bij een opdrachtgever. Dat kan variëren van een routekaart voor hoe een bedrijf kan omgaan met de energietransitie tot leidraden voor ethische gesprekken tussen dokters en patiënten. De nadruk ligt daarbij op samen onderzoeken wat er speelt in een organisatie. ‘Als een gemeente het bijvoorbeeld wil hebben over authenticiteit, ben ik zelf geneigd om de literatuur te lezen over wat authenticiteit is en die kennis naar de organisatie te brengen,’ vertelt Teule. Maar er is ook een andere aanpak: ‘Andere toegepast filosofen gaan naar een organisatie om daar samen met de medewerkers te onderzoeken wat dat concept voor hen betekent. Dat heeft allerlei effecten: er ontstaat meer onderling vertrouwen, er is nieuwe inspiratie en ze leren wat ze belangrijk vinden.’

De toegepast filosoof komt dus niet alleen kennis brengen, maar onderzoekt ook welke kennis er al is in een organisatie. Stel dat iemand bij de gemeente te maken krijgt met een schrijnende zaak. Hoe weet je als medewerker hoe je met zo’n zaak om moet gaan? Aristoteles noemt dit praktische wijsheid: kennis over moreel handelen die voortkomt uit eerdere ervaringen. ‘Mensen die al jaren ergens werken, hebben veel praktische wijsheid. De toegepast filosoof is er dan om die kennis naar boven te halen.’