Toen ik begon aan mijn afstudeerproject, had ik één helder doel voor ogen: de kracht van verhalen binnen democratische processen onderzoeken. Verhalen zijn niet alleen narratieven die persoonlijke ervaringen delen, maar ook instrumenten die helpen complexe vraagstukken te verduidelijken. Dit inzicht werd de kern van mijn afstudeeropdracht en leidde tot een verrassende en praktische toepassing van mijn werk.
Gedeelde menselijke ervaring
Een belangrijk onderdeel van mijn afstudeeropdracht bestond uit twee interviews die ik afnam met oud-deelnemers van een burgerpanel en een burgerberaad. Deze gesprekken vormden een waardevolle praktijktoets voor mijn filosofische onderzoek. Tijdens de interviews kwamen thema’s als ‘empathie’, ‘catharsis’ en ‘meerstemmigheid’ naar voren. De verhalen van de deelnemers waren rijk aan emotie en persoonlijke reflectie, wat perfect aansloot bij mijn onderzoek naar catharsis en empathie. Ik vertaalde hun ervaringen naar de taal van de toegepaste filosofie door de nadruk te leggen op hoe hun verhalen de gedeelde menselijke ervaring binnen een democratisch proces weerspiegelen. Door deze interviews kon ik de kloof tussen filosofische theorie en praktijk overbruggen, en aantonen dat de kracht van verhalen niet alleen in theorie, maar ook in de praktijk essentieel is.
Emotionele inzichten
Naarmate mijn onderzoek vorderde, raakte ik geïnspireerd door verschillende filosofen die zich hebben uitgesproken over de rol van verhalen en emoties in de samenleving. Een van de eerste denkers die ik tegenkwam, was Martha Nussbaum. Haar ideeën over empathie als basis voor rechtvaardige besluitvorming waren voor mij een openbaring. In haar boek Poetic Justice betoogt Nussbaum dat literatuur en verhalen ons in staat stellen om ons in te leven in de ervaringen van anderen. Dit inlevingsvermogen is cruciaal voor het maken van eerlijke beleidsbeslissingen. Nussbaum's filosofie werd de eerste bouwsteen voor mijn onderzoek, waarin ik verhalen als essentieel middel zag om empathie en rechtvaardigheid te bevorderen.
De toegepast filosoof is een bruggenbouwer, die de kloof tussen theorie en praktijk overbrugt.
Vanuit Nussbaum kwam ik terecht bij Aristoteles, die sprak over de rol van verhalen in het bevorderen van emotioneel inzicht. Zijn concept van catharsis, zoals beschreven in Poetica, gaat over het zuiveren van emoties door tragedie. Dit idee resoneerde sterk in mijn focus op verhalen in burgerberaden. Verhalen helpen deelnemers niet alleen rationeel na te denken, maar bieden ook emotionele inzichten, die nodig zijn voor diepgaande verbindingen.
Moderne publieke ruimtes
Een andere inspiratiebron was Chimamanda Ngozi Adichie, die in haar TED Talk The Danger of a Single Story de gevaren benadrukt van het reduceren van mensen tot één enkel verhaal. In burgerberaden draait het vaak om het samenbrengen van verschillende perspectieven. Adichie liet me inzien hoe belangrijk het is om ruimte te maken voor meerstemmigheid, zodat we de complexiteit van de samenleving recht doen. Ook Halleh Ghorashi, hoogleraar Diversiteit en Integratie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, vormde een inspiratiebron. Ghorashi benadrukt in haar werk de noodzaak van inclusiviteit, vooral door de stemmen van gemarginaliseerde groepen centraal te stellen. Verhalen van migranten en vluchtelingen moeten erkend worden als waardevolle bijdragen aan het democratische proces.
Tot slot kwam ik uit bij de filosoof Hannah Arendt, die de rol van de publieke ruimte in de democratie bestudeerde. Arendt beschrijft publieke ruimtes als plekken waar mensen samenkomen om te debatteren en gezamenlijk te handelen. Dit bood me een waardevol perspectief op hoe burgerberaden kunnen functioneren als moderne publieke ruimtes, waar verhalen de drijvende kracht kunnen zijn achter collectieve actie en verandering.
Inclusieve en rechtvaardige besluitvormingsprocessen
Wat mijn afstudeerproject echt bijzonder maakte, was de samenwerking met een theatergezelschap dat kunst inzet om maatschappelijke vraagstukken aan te kaarten. Mijn onderzoek werd niet alleen gewaardeerd in theoretische zin, maar ook praktisch omgezet in performances die ik zelf mag opvoeren. Hierdoor worden de kracht van verhalen en de filosofische concepten die ik heb onderzocht, op een toegankelijke en creatieve manier gedeeld met een breed publiek.
Deze afstudeerreis, van onderzoek tot het podium, heeft me laten zien hoe krachtig verhalen kunnen zijn als instrument voor empathie, begrip en democratische vernieuwing. Ik heb geleerd dat verhalen niet alleen persoonlijke ervaringen overbrengen, maar ook bruggen slaan tussen mensen en ideeën.
Toegepaste filosofie speelt een essentiële rol in het adresseren van complexe maatschappelijke vraagstukken door abstracte ideeën te vertalen naar praktische toepassingen. Deze benadering stelt ons in staat om niet alleen theoretische inzichten te delen, maar ook om de ethische implicaties van beslissingen te onderzoeken en ruimte te bieden voor verschillende perspectieven. De toegepast filosoof is als een bruggenbouwer, die de kloof tussen theorie en praktijk overbrugt, wat cruciaal is voor het creëren van inclusieve en rechtvaardige besluitvormingsprocessen.
Basma Djemni-Smith, geboren in Amsterdam in 1977, studeerde in 2024 af als toegepast filosoof aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF). In haar werk combineert Basma een diepgaande interesse in politieke processen, democratie en medezeggenschap met een passie voor kunst en cultuur.
De accountantswereld worstelt al langer met het op orde krijgen van de rol als vertrouwenspersoon in het maatschappelijk verkeer. Te vaak blijken er in de praktijk tekortkomingen op het gebied van morele besluitvorming, waarbij het spreekwoord ‘vertrouwen komt te voet, maar gaat te paard’ maar al te vaak waar blijkt te zijn. Eén incident kan het vertrouwen in de beroepsgroep weer voor lange tijd schaden.
Het lijkt eenvoudig, maar het is erg complex om vertrouwen blijvend op te bouwen. Hiervoor is gedragsverandering op een diep onderbewust niveau nodig en die blijkt door langjarig gewortelde opvattingen en attitudes, niet eenvoudig tot stand te brengen. Om hierin nieuwe stappen te zetten heeft de NBA in 2023 een Moreel Besluitvormingsmodel gelanceerd, dat inzicht biedt in het proces van totstandkoming van een moreel besluit door een ethisch competente accountant. Om tot een professionele oordeelsvorming te komen heeft de accountant een betere interactie en samenwerking met collega’s en stakeholders nodig. Deze oordeelsvorming vraagt om bedrevenheid in het voeren van normatieve gesprekken: gesprekken waarin besproken wordt hoe een accountant zich behoort te gedragen.
Als toegepast filosofen hebben Paul en Johan praktijkgericht onderzoek gedaan naar hoe AiB’ers in de praktijk normatieve gesprekken kunnen voeren over ethische kwesties, i.c. over duurzaamheidsvraagstukken2. Van belang hierbij is dat de gesprekstechnieken bijdragen aan het verbeteren van de relatie en interactie van de AiB’ers met hun stakeholders binnen en buiten de organisatie.
Na het praktijkgerichte onderzoek hebben Paul en Johan de NBA geadviseerd om het (theoretische) Moreel Besluitvormingsmodel te voorzien van een praktische verdieping in de vorm van het kralenspel3. Deze door Jos Kessels ontwikkelde socratische gespreksvorm hebben Paul en Johan, na toetsing in de praktijk, op maat gemaakt voor toepassing door AiB’ers. Als naam voor deze gesprekstechniek kozen zij : Idee-stroom: Van Goede Intentie naar Ethisch Besluit.
Met het inbrengen van het besluitvormingsmodel ‘Idee-stroom’ kunnen door AiB’ers heikele kwesties op een gestructureerde, analytische en neutrale manier gevoerd worden. Bij de eerste vier ‘kralen’ van het kralenspel wordt de kwestie verkend, met als kern het ‘hittepunt’: waar het in het gesprek wérkelijk om gaat en waar het dus spannend wordt. Vervolgens komt het in drie kralen aan op de persoon en diens innerlijke roerselen. Daarna wordt in twee kralen het speelveld afgebakend (van klein naar groot en vice versa) en wordt in de tiende kraal uiteindelijk het Idee van het Goede geformuleerd.
Met behulp van het kralenspel worden kwesties van teveel emotie ontdaan en door de inbreng van alle deelnemers komen meerdere invalshoeken naar voren. Dit levert nieuwe inzichten op. Het gaat er bij het kralenspel niet om dat er oplossingen worden bedacht, maar dat spelers tot hun Idee van het Goede komen, op basis waarvan ze tot een beter moreel besluit komen.
In hun onderzoek hebben Paul en Johan speciaal gezocht naar een manier waarop hun besluitvormingsmodel door kan werken in de dagelijkse beroepspraktijk van de AiB’er. In hun beroepsproduct doen zij hiervoor verschillende aanbevelingen. Binnenkort gaan zij met de NBA in gesprek over de implementatie van hun product. Met het Moreel Besluitvormingsmodel en het concept ‘Idee-stroom’ hebben zij een bijdrage geleverd aan de verdere ontwikkeling van de bredere rol die de AiB’er in de toekomst moet gaan vervullen: niet alleen een financiële rol, maar vooral ook een maatschappelijke.
Johan Maliepaard heeft een achtergrond in de accountancy en als bestuurder in de ouderenzorg. Het laatste decennium was hij eigenaar van ZEKER JM organisatieadvies en sinds een jaar is hij retired. Bij de HTF volgde hij de bachelor BED (Bestuur, Economie en Duurzaamheid) en de tweejarige Master Toegepaste Filosofie.
Paul Stuiver is afgestudeerd als accountant en bedrijfskundige en is zowel werkzaam geweest in de accountantsbranche als accountant in business in het bedrijfsleven. Op dit moment is Paul werkzaam als financial controller in het bedrijfsleven. Bij de HTF volgde hij de bachelor Beleid en Bestuur en de tweejarige Master Toegepaste Filosofie.
De Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF) biedt de eerste hbo-bachelor en hbo-master Toegepaste Filosofie in Nederland aan.
