Wat is de toekomst van de zorgende mens in het AI-tijdperk? Het helpt om deze vraag niet alleen vanuit
overtuigingen of wetenschappelijke inzichten te beantwoorden, maar vanuit nieuwsgierigheid. Het is
eerder een methode van de wil dan van ons denken. Dit is in mijn ogen de belangrijkste vraag: Wil de
zorgende mens, van medisch specialist tot verzorgende, steeds opnieuw vanuit de werkelijkheid naar
principes voor goede zorg blijven zoeken en van daaruit proberen te denken en te handelen? Of wil zij
uitsluitend vanuit abstracte theorieën en statistieken denken en handelen? Want, wanneer iemand
gewichtig zegt; ‘uit onderzoek is gebleken dat…’, bedoelt hij dan te zeggen; ‘en dat hoeven we dus niet
meer in de werkelijkheid te onderzoeken’ of bedoelt hij; ‘en dit is kennis waarmee we ons onderzoek
naar de werkelijkheid kunnen verrijken?’. Tegenwoordig bedoelen mensen vaak uitsluitend het eerste.
Is dat een probleem? De achilleshiel van kunstmatige intelligentie is dat het niet vanuit de
werkelijkheid – het bewegelijke leven – functioneert, maar vanuit abstracte theorieën. AI genereert
generalisaties gebaseerd op theorieën. Om vervolgens aan de zorgende mens te vragen deze
voorspelmodellen en veralgemeniseringen in te passen in de praktijk. Maar het bewegelijke leven laat
zich niet naar statistieken inrichten. We kunnen nog zo ons best doen om via databeschikbaarheid en
rekenkracht modellen te trainen maar deze modellen zeggen weinig over de werkelijkheid.
Wie op deze manier de wetenschappelijke methode begrijpt en gebruikt – met haar
vooringenomenheid voor veralgemenisering – zal een minachtende houding ontwikkelen tot het
specifieke geval. Of, in de woorden van Wittgenstein; ons verlangen naar veralgemenisering [craving
for generality], onze neiging om specifieke fenomenen constant te willen verklaren met, en te reduceren
tot wetmatigheden, leidt tot een té simpel begrip van de structuur van taal en tot een minachting van het
specifieke geval. ‘The idea of a general concept being a common property of its particular instances
connects up with other primitive, too simple, ideas of the structure of language’ (Wittgenstein, 1959).
Toch zijn het precies deze ideeën die de basis vormen voor taalmodellen die we tegenwoordig op grote
schaal toepassen. Daarom functioneert AI nog het beste op plekken die al ingericht zijn naar deze
methode – bijvoorbeeld als virtuele assistent bij triage, diagnostiek of risico-calculatie.

Is dat erg? Het functioneert immers op het eerste gezicht zeer effectief. Zoals de handel in
obligaties en leningen naar economische principes zeer effectief functioneert in de wereldwijde
geldeconomie – zo zal AI effectief functioneren op plekken waar het dogma van wetmatigheden de
werkelijkheid dicteert. Bijvoorbeeld, daar waar medisch specialisten beslissingen nemen over
interventies (triage, diagnostiek) of beleidsmakers beslissingen nemen over verdelingsvraagstukken
(indicaties, vergoedingen). Maar net zoals steeds meer mensen zich afvragen wat de handel in geld
precies toevoegt aan het leven van mensen, zo zullen mensen zich afvragen wat deze beslismachines
toevoegen aan de toekomst van de gezondheidszorg.

Denk alleen maar aan de ouderenzorg, waar de zorgende mens steeds vaker wil onderzoeken
hoe te stoppen met behandelen, of te minderen met medicijnen of wat zij wel of niet kan laten gebeuren
in relatie tot de ander die zij verzorgt. Minderen is bij uitstek geen fenomeen of categorie van
handelingen – met essentiële en voorwaardelijke kenmerken om tot deze categorie te behoren. Het is
eerder een bonte familie van praktijken waar we niet zo veel van weten en dus onderzoek naar willen
doen. Minderen in de gezondheidszorg schuurt met de logica van vooruitgang en verbetering – de logica
van de moderniteit die net zo zeer is ingebed in onze taal, in regels en in professionele ethiek – die zich
in de kern laat samenvatten met ‘beter maken’. Met deze universele belofte of projectie van een betere
toekomst op zak, is er voor een rommelige werkelijkheid geen plek. Want wat legitimeert nog
ervaringskennis van zorgverleners bij de ouder-wordende mens? Welke principes gelden er als leidraad
voor goede zorg? De vraag zou niet moeten zijn; wat is de toekomst van de zorgende mens in het AItijdperk? Maar, welke toekomst wil de zorgende mens, gegeven het bewegelijke leven? Een dergelijk
onderzoek vraagt om een open vizier en, de moed om steeds opnieuw vanuit de werkelijkheid zoals die
zich voordoet naar principes van goede zorg te zoeken en van daaruit te denken en te handelen. Dit is
het soort toegepast filosofisch onderzoek waar behoefte aan is.

Is dat wel mogelijk? De inrichting van de gezondheidszorg – met haar knip tussen verzorgen [care] en genezen [cure], de statusverschillen tussen specialisten en verzorgenden, de onnavolgbaarheid van de totstandkoming van bewijs, de economische impulsen in de Westerse geneeskunde, onze voorkeur voor interventies, de belofte van AI; de lijst met ‘contra-indicaties’ voor een dergelijke ontwikkeling is lang. Maar zodra meer en meer patiënten uit zichzelf nieuwsgierig vragen ‘maar zijn wij dan enkel rekwisieten in het universele optreden van stoornissen?’ Of, ‘ik wil iemand die mij bijstaat voor langere tijd, een zorgende mens die mij persoonlijk kent’ – dan wil er een andere toekomst geboren worden. Wanneer de incongruenties te groot worden dan ontstaat er vanzelf ruimte voor iets nieuws. Ten slotte, een dergelijke mensgerichte benadering is niet anti-wetenschappelijk maar empirisch, juist omdat het uitgaat van het belangrijkste principe van de empirische wetenschappen namelijk onderzoek in de werkelijkheid.