Mag het een onsje minder zijn?

Als je zo om je heen kijkt, zou je sommige mensen wat meer gezond verstand gunnen. Toch, als je erop gaat letten, valt het op dat je nooit iemand erover hoort klagen dat hij bij zijn geboorte te weinig gezond verstand heeft meegekregen. Tot het gezonde verstand meent blijkbaar iedereen in voldoende mate toegang te hebben. Descartes viel het al op dat “van alle dingen het gezonde verstand het beste is verdeeld, want iedereen meent er zo goed van te zijn voorzien dat zelfs zij die in alle andere opzichten het moeilijkst tevreden zijn te stellen, er gewoonlijk niet meer van begeren dan ze al hebben.”

Dankzij ons gezonde verstand lijken ingewikkelde problemen verrassend eenvoudige oplossingen te hebben. Bovendien kunnen we met ons eigen gezonde verstand de bekrompenheid of op hol geslagen geleerdheid van onze sceptici aan de kaak stellen, die minder gezegend zijn met de hoeveelheid toebedeeld gezond verstand. Ondanks al deze voordelen weet ik niet of we wel zo gelukkig moeten zijn met al dat gezonde verstand. Gezond verstand plaatst ons op een voetstuk boven tobberige denkers. Omdat de oplossing van veel ingewikkelde problemen ‘eenvoudig’ in ons eigen brein beschikbaar is, zijn we ontslagen van de plicht om goed na te denken. Gezond verstand is geen denkvermogen maar een mix van vooroordelen en dogma’s, waarbij gebrek aan kennis wordt opgevuld met ongefundeerde overtuigingen. Het is een denkstrategie die niet is gebaseerd op analyse en kennis, maar op onderschatting van de complexiteit van veel problemen en overschatting van het eigen probleemoplossend vermogen.

Iedereen, politici zowel als gekken, godsdienstigen, atheïsten, kunstenaars, geleerden en filosofen zijn begiftigd met gezond verstand, en iedereen maakt er te pas en te onpas gebruik van. Het is een handig middel om krachtig en snel een oordeel te vormen. Dit oordeel is weliswaar niet rationeel maar gekken, godsdienstigen, atheïsten en kunstenaars zijn ontslagen van rationaliteit. Het wordt bezwaarlijk als ook politici, geleerden en filosofen hun denken op gezond verstand gaan baseren. Nietzsche heeft talloze malen zijn voorgangers gegeseld, omdat zij niet de waarheid boven alle dogma’s stelden. “Zij houden de ‘mooie gevoelens’ al voor argumenten, de ‘opgeheven borst’ voor een blaasbalg van de godheid, de overtuiging voor een criterium van de waarheid.” (Der Antichrist, p. 12.) “Grote geesten zijn sceptici, overtuigingen zijn gevangenissen.” (Der Antichrist, p. 54.)

Mijn gezonde verstand zegt me dat we met een onsje minder beter af zijn.

Arend Steunenberg

Arend studeerde slavistiek aan de Universiteit van Amsterdam met als hoofdvak Russisch en als bijvak Tjechisch. Hij studeerde een jaar Russisch aan de universiteit van St. Petersburg en heeft o.a. onderwijsprojecten begeleid in Bulgarije.